Stanisław Dziuba

W 80-tą rocznicę powstania ZHP na Dolnym Śląsku

Powędrujmy śladami harcerzy na Dolnym Śląsku.

Harcerstwo na Dolnym Śląsku ma bogate tradycje. Jego początki sięgają okresu międzywojennego. Chcąc doprowadzić w niemieckim Wrocławiu do powstania drużyny harcerskiej, Oddział Związku Polaków w Niemczech w sierpniu 1926 r. wysyła do Polski na kurs instruktorski dwóch synów wrocławskich działaczy Związku Wiktora Urbanowicza i Tadeusz Grajkowski. Po powrocie z kursu przystąpili oni do organizacji drużyny harcerskiej. Pierwsze spotkanie odbyło się 1 listopada 1926 r. i tę datę, można uznawać, za dzień kiedy w przedwojennym Wrocławiu rozpoczęło działać polskie harcerstwo. Pierwszym drużynowym został wspomniany Wiktor Urbanowicz. Pierwsze zbiórki odbywały się w lokalu przy ul. Nowej 18. Tam też miała swoją siedzibę ludowa polska szkółka, polska czytelnia, a nawet początkowo miał swoją siedzibę polski konsulat.
Harcerze na zbiórkach śpiewali polskie piosenki, wygłaszane były gawędy o historii i aktualnych wydarzeniach w Polsce. Po pewnym czasie zbiórki odbywały się w restauracji Lessinga przy ob. ul. Wyszyńskiego. Po utworzeniu Domu Polskiego, harcerze przenieśli się na ul. Henryka Brodatego 21 Natomiast gdy Dom Polski w 1938. r przeniesiono na ul Podwale ( róg z ul. Czystą, dom ten nie istnieje zniszczony w 1945r.) tam urządzili swoją harcówkę.
Drużyna harcerska we Wrocławiu została zlikwidowana w 1939 r. Ostatni drużynowy Władysław Zarembowicz został aresztowany i zamordowany w obozie w Mauthausen. Przesłane matce w urnie jego prochy spoczywają na cmentarzu przy. ul. Bujwda.

Ulica  Nowa, miała w przeszłości i ma obecnie szczęście do istnienia przy niej polskich organizacji. Tu pod nr. 25 już w 1897 r. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół organizowało polskie uroczystości. Przy tej ulicy pod nr 21 w restauracji Eldorado spotykali się na różnych uroczystościach Polacy a i obecnie w budynku pod nr 5 w przedwojennej siedzibie niemieckiej korporacji studentów Borussia, mieści się siedziba Dolnośląskiej Komendy Chorągwi ZHP. Początkowo po wojnie budynek ten miał niechlubną przeszłość. Tu swoją siedzibę miało radzieckie NKWD, a potem Urząd Kontroli Publikacji, Prasy i Widowisk.

Harcerstwo na Dolnym Śląsku, po zakończeniu wojny odradza się już w 1945 r. Wśród członków przybywających na Dolny Śląsk grup operacyjnych, jak i wśród osadników są instruktorzy harcerscy. Jako jednego z pierwszych przybył tu wówczas  wtedy  przedwojenny instruktor ZHP  Marian Stolarczyk. To doświadczony harcerz działający w Kielcach i walczący w Szarych Szeregach na Kielecczyźnie,
Wraz z kilku instruktorami przybyłymi później do Jeleniej Góry,  utworzyli tymczasowa Komendę Chorągwi ZHP i w lipcu 1945 r.  wydali odezwę by do powstającej drużyny harcerskiej zgłaszali się chętni. W dniu 25 października 1945 r Naczelnik ZHP powołuje Komendę Chorągwi ZHP Okręgu Dolnośląskiego . Pierwszym jej komendantem zostaje przedwojenny instruktor harcerski z Krakowa, członek AK i Szarych Szeregów hm. Kazimierz Sobolewski, nawiasem mówiąc osądzony przez sąd PRL-u i więziony przez 6 lat w latach 1948 – 1954. Drużyny harcerskie powstają w Jeleniej Górze i innych miastach Dolnego Śląska.
Siedziba tej komendy znajdywała się w Jeleniej Górze przy ul Długiej 4/6. W październiku 1946 r.  została przeniesiona do Wrocławia. Początkowo znajdowała się na Sępolnie w Zameczku Odrzańskim przy ul. Rzeźbiarskiej. Z czasem zmieniła adres  na ul. Świdnicką 8a/p4

Komenda Chorągwi Harcerek (w tym czasie oddzielnie działało harcerstwo męskie i żeńskie) została powołana 2 października 1945 r. i mieściła się przy ul Jedności Narodowej 12 (wtedy ulica zażywała się Józefa Stalina) Pierwszą komediantką harcerek dolnośląskich została Monika Możdżeniwóna. Po niej przez 2 lata funkcje tę pełniła wspaniała harcerska ze Lwowa, uczestniczka walk AK i Szarych Szeregów Wanda Tomaszewska.

Natomiast jeżeli chodzi o sam Wrocław to początku działalności harcerstwa należy upatrywać w okresie lata  1945 r. mianowicie 26 sierpnia w siedzibie Zarządu Miasta, mieszczącej się przy ul Poniatowskiego 27, odbył się spotkanie instruktorów harcerskich. Zapada wówczas decyzja o utworzeniu drużyn harcerskich. Pierwsze drużyny  we Wrocławiu, powstają we wrześniu 1945 r. w Gimnazjum przy ul. Poniatowskiego i przy Gimnazjum Gospodarczym przy ul. Dawida. Jako ciekawostkę można dodać, ze w okresie późniejszym do  drużyny przy ul. Poniatowskiego należał Marek Hłasko. Powstaję też we Wrocławiu hufiec harcerski.

Harcerze otrzymują we Wrocławiu budynek po korporacji studentów niemieckich, przy ul Dubois 5, tzw. Dom pod Lilijką. Obecnie mieści się tam Młodzieżowy Dom Kultury.  Harcerze tworzą też przy ul Zawalnej, na Karłowicach  przystań wodną. Otrzymują też obiekt na ul Orlej / róg Ulanowskiego tzw. Zawiszankę.
Harcerstwo na Dolnym Śląsku rozwijało się bardzo  prężnie. Harcerze uczestniczyli w obchodach i defiladach w czasie  świąt państwowych, procesjach Bożego Ciała, byli współorganizatorami  Dni Morza. W czerwcu 1947 r. zorganizowano we Wrocławiu dwudniowy dzień harcerski z przemarszem kolumn harcerskich przez miasto i z ogniskiem.

Na słynnej Wystawie Ziem Odzyskanych organizują miasteczko zlotowe W nim znajdują się m.in. przechowalnia bagażu, przechowalnia małych dzieci i miejsca noclegowe dla 1500 osób .
Tak aktywnie działające ZHP ówczesne władze państwowe likwidują. W miejsce ZHP powstaje w 1951 r. Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej. Dopiero polityczna odwilż października 1956 r,. przynosi reaktywowanie ZHP na zjeździe łódzkim, w odbytym w daniach 8 -10 grudnia 1956 r
Harcerstwo dolnośląskie będzie uroczyście świętować swoje 80-lecie. Kulminacją obchodów odbędzie  się zlot Chorągwi,  w dniach 31 maja – 1 czerwca 2025 r w Jeleniej Górze.
Szczególne miejsce w tych obchodach zajmuje Krąg Seniorów ZHP Rodło przy Komendzie Hufca ZHP Wrocław Południe. Ta grupa instruktorów, kierowana przez niestrudzoną komendantkę hm. Teresę Maziarz- Machay   organizuje wiele uroczystych spotkań poświęconych działalności Związku Polaków w Niemczech, i Janinie Kłopockiej twórczyni znaku tego Związku tj. Rodła, historii harcerstwa czy ważnych wydarzeń krajowych. Najczęściej spotykają się w Ośrodku Wodnym Hufca przy ul. Na Grobli 49. Tam też ostatnio odbyło się międzypokoleniowe spotkanie seniorów ZHP i młodych instruktorów ZHP, gdzie dzielono się wspomnieniami z historii harcerstwa na Dolnym Śląsku.

hm Stanisław Dziuba członek ZHP od 1957r i członek HKS Rodło

.

SUPLEMENT

Redakcja natrafiła na ciekawy tekst dotyczący historii harserstwa na Dolnym Śląsku, jest to artykuł w Dzienniku Zachodnim, który zawiera dane dotyczące rozwoju ZHP na Dolnym Śląsku na koniec 1945 r.

Pozwalamy sobie go opublikować.

(Redakcja)

Harcerstwo na Ziemiach Odzyskanych rozwija ożywioną działalność

Jelenia Góra. Harcerze polscy, wiedzą jak wielkie czeka ich zadanie na .Ziemiach Odzyskanych. Dlatego – też od pierwszych już dni po oswobodzeniu ziem zachodnich przystąpili energicznie do pracy.

Po szybkim zorganizowaniu się Chorągwi Dolnośląskiej z siedzibą w  Jeleniej Górze przystąpiono do prac organizacyjnych. Dzisiaj w skład Chorągwi Harcerzy Dolnego Śląska wchodzą hufce:

Jelenia Góra — 7 drużyn,  harcerzy 217;
Lwówek — drużyn 1, harcerzy 22;
Lignica — drużyn 1, harcerzy 42;
Głogów — drużyn 1, harcerzy 40;
Świdnica — drużyn 2, harcerzy 27;
Kamieniogóra [Kamienna Góra – red.]— drużyn 1 ,harcerzy 39;
Rychbach  [Dzierzoniów- red.] — drużyn 3, harcerzy 65;
Kłodzko drużyn 5, harcerzy 150;
Lubań — drużyn 2, harcerzy 39;
Brzeg — drużyn 2, harcerzy 90;
Zgorzelice [Zgorzelec – red.] drużyn 1, harcerzy 40;
Wałbrzych – drużyn 2, harcerzy 62;
Ziembice [ Ziębice – red.] – drużyn 2, harcerzy 60;
Ząbkowice – drużyn 3, harcerzy 102;
Wrocław – drużyn 5, harcerzy 193
oraz drużyna w Oleśnicy, harcerzy 18.

Istnieje ponadto jedna gromada zuchów (Kłodzko) oraz 4 kręgi instruktorskie. W posiadaniu harcerzy dolnośląskich są trzy domy wypoczynkowe, w których odbywać się będą kursy harcerskie, a mianowicie „Lipowe Zacisze” w Kamieńcu pow. Rychbach, „Wykapka” w Karpaczu oraz „Czuwaj” w Szklarskiej Porębie. Komenda Chorągwi ma w Jeleniej Górze ma własny „Dom Harcerza”. Liczne organizowane  harcerskie imprezy dają coraz żywszy kontakt ze społeczeństwem.

„Dziennik Zachodni” nr 8 z 8 stycznia 1946 r.